اختلالات خواب و کاردرمانی

اختلالات خواب و کاردرمانی

خواب کودکان سالم

بیداری مکرر در طی شب در دوران نوزادی موضوعی طبیعی است زیرا نوزادان به سرعت گرسنه می شوند و نیاز دارند که در هر چند ساعت یک بار توسط شیر مادر یا شیر خشک تغذیه شوند.معمولا با افزایش سن، روند خواب کودک منظم تر می شود به طوری که این وقفه فقط در مواردی مانند بیماری و نیاز به خوردن دارو ها و کابوس دیدن مشاهده می شود. با توجه به اهمیت خواب در سلامتی کودکان، کارشناسان توصیه می کنند در این زمینه عاداتی منظم تعیین گردد.

به طور معمول کودکان که در سنین مدرسه قرار دارند باید بین ۹ تا ۱۲ ساعت بخوابند تا دچار کسالت، بی حالی و کاهش تمرکز در انجام امور روزمره نگردند. هم چنین انجمن روان پزشکی کودکان و نوجوانان در آمریکا بدین منظور مطالعه ای انجام داد که نتایج حاکی از آن داشت که بسیاری از اختلالات خواب به دلیل عادت های خواب نا منظم و اضطراب ایجاد می شوند.

در سنین پایین کودکان تمایل زیادی به خواب ندارند زیرا این کار را به منزله جدایی از والدین می پندارند و با بهانه های مختلف مانند تقاضا برای آب خوردن و یا رفتن به سرویس بهداشتی سعی می کنند زمان آن را به تاخیر بیندازند تا مدت بیشتری را با آن ها سپری کنند.

بی خوابی یا کم خوابی در کودکان

از نظر مشاوره اختلالات کودک بی خوابی یا کم خوابی در کودک موجب می شود در طول روز کودک دچار کسالت و عدم تمرکز باشد همچنین کم خوابی در رشد کودک تاثیر می گذارد

بسیاری از کودکان مانند بزرگسالانی که دچار بی خوابی هستند برای به خواب رفتن و نیز در طول مدت خواب مشکل دارند. علائم بی خوابی در کودکان علاوه بر خواب آلوده بودن در طول روز، می تواند شامل مواردی هم چون: تحریک پذیری، نوسانات خلقی، بیش فعالی، افسردگی، پرخاشگری، حواس پرتی و مشکلات حافظه باشد.

رابطه بیش فعالی و خواب کودک

در برخی کودکان بروز اختلال بیش فعالی، زمینه ساز مشکلات خواب شده و در گروهی دیگر مشخص شده که در صورت وجود کم خوابی، کودک علائم بیشتری از بیش فعالی را نشان می دهد.

البته باید یادآوری کنیم که علت بسیاری از مشکلات خواب کودکان بیش فعال به علت عوارض مصرف قرص های بیش فعالی است. البته به این مفهوم نیست که مصرف این دارو ها قطع گردد بلکه در صورت مشاهده چنین مشکلاتی باید نظر پزشک معالج را جویا شد تا در صورت صلاح دید، دارو ها را تغییر دهد.

کمبود خواب از آن جهت مهم است و نیاز به پیگیری دارد که طبق همان پژوهش، اثرات منفی آن بر تمرکز، هیجانات، عملکرد کودک در انجام تکالیف مدرسه و حتی کیفیت زندگی دیگر افراد خانواده اثبات شد.

اختلال خواب در کودکان بیش فعال

با شروع دوران بلوغ، برخی افراد مبتلا به ADHD زمان خواب کوتاه ‌تری را تجربه می کنند، مشکل در به خواب رفتن و در خواب ماندن پیدا می کنند و خطر ابتلا به بیماری های خواب را در آن ها افزایش می یابد. کابوس شبانه نیز در کودکان مبتلا به ADHD، به ویژه آنهایی که بی خوابی دارند، شایع است. مشکلات خواب در ADHD با افزایش سن افزایش می یابد، اگرچه مشکلات خواب در اوایل کودکی یک عامل خطر برای بروز علائم ADHD در آینده است.

به نظر می رسد مشکلات خواب در کودکان بیش فعال بسته به نوع آن متفاوت باشد. افرادی که عمدتاً علائم بی توجهی دارند بیشتر احتمال دارد که دیروقت به رختخواب بروند، در حالی که بیمارانی که علائم بیش فعالی- تکانشی در آنها غالب است، بیشتر از بی خوابی (insomnia) رنج می برند. افرادی که هم دارای بیش فعالی- تکانشگری و هم نقص توجه هستند، هم کیفیت خواب ضعیفی دارند و هم زمان خوابشان دیرتر است.

مشکلات خواب ADHD ممکن است ناشی از اختلال در برانگیختگی، هوشیاری و عملکرد مدارهای تنظیمی مغز این افراد باشد. سایر محققان بر این باورند که مشکلات خواب ADHD را می توان در ریتم شبانه روزی تاخیری و ترشح دیرتر ملاتونین ردیابی کرد. علیرغم شباهت‌های بین برخی اختلالات خواب و علائم ADHD، تحقیقات نتوانسته است یک اختلال ثابت خواب را در افراد مبتلا به ADHD تعیین کنند.

علایم اختلال خواب در کودکان بیش فعال

1. کودکان بیش‌فعال معمولاً مشکل خودتنظیمی دارند و همین مشکل اجازه نمی‌دهد که حالتشان را در پایان روز از حالت فعال به حالت آرامش تغییر بدهند.
2. کودکان بیش‌فعال بیشتر مستعد کابوس دیدن، شب ادراری و اختلالات خواب مانند سندرم پای بی‌قرار هستند.
3. کودکان بیش‌فعال معمولاً انجام دادن تکالیف مدرسه یا وظایف دیگر را تا دقیقه نود به تاخیر می‌اندازند. تعلل در انجام تکالیف باعث می‌شود که عصرها همه جو متشنج‌تر و پرهیجان‌تری را در خانه تجربه کنند.
4. کودک شب‌ها به سختی رضایت می‌دهد که به تختخواب برود و به راحتی به خواب نمی‌رود.
5. حتی بعد از این که کودک به تختخواب می‌رود، می‌گوید که نمی‌تواند به موضوعات مختلف فکر نکند و به همین دلیل نمی‌تواند بخوابد.
6. نوجوانان و جوانان بیش‌فعال معتقدند که ذهنشان در طول شب فعال‌تر است و به همین دلیل اکثر شب‌ها تا دیروقت بیدار می‌مانند.
7. بسیاری از کودکان بیش‌فعال دچار مشکلات اضطراب نیز هستند. شب‌ها وقتی فعالیت‌های کمتری وجود دارد که حواس کودک را پرت کند، احساس اضطرابش با شدت بیشتری بروز می‌یابد. طبعاً کودک مضطرب سخت‌تر می‌تواند به خواب برود یا خواب بماند.

انواع مشکلات خواب در کودکان بیش فعالی

1. خرخر کردن و آپنه خواب:در کودکان مبتلا به ADHD میزان خرخر کردن در خواب، سه برابر افراد دچار ناراحتی های روحی است.خرخر کردن نشانه ای از آپنه خواب نیز می باشد. آپنه خواب مشکلی است که در آن، تنفس شخص در خواب، قطع و وصل می شود. آپنه خواب مانع از خواب راحت می شود و معمولا خود فرد متوجه آن نمی گردد.

2. سندرم پای بی قرار:از چهار کودک مبتلا به ADHD، یک کودک سندروم پای بیقرار را دارد و برای کاهش آن، پاهای خود را به سرعت در خواب تکان می دهد.

3. سندرم حرکت دوره ای عضو بدن:این سندرم همانند سندرم پای بی قرار است، اما در این سندرم دست ها نیز همراه با پاها تکان می خورند.

4. سخت به خواب رفتن:یک بررسی نشان داد که 71 تا 84 درصد بچه های مبتلا به ADHD به سختی می خوابند.

5. سخت خواب ماندن:همان بررسی نشان داد 27 تا 49 درصد بچه های مبتلا به ADHD در خواب می چرخند و جابجا می شوند و 25 تا 36 درصد آنها، به طور مکرر از خواب بیدار می شوند.

عواقب اختلالات خواب در افراد بیش فعال

اگرچه تحقیقات کمی در مورد ADHD همراه با اختلالات خواب وجود دارد، کودکان و بزرگسالان بیش فعالی که اختلال خواب دارند اغلب علائم شدید تر و کیفیت زندگی پایین‌ تری دارند. این افراد همچنین بیشتر دچار افسردگی، اضطراب، بیش فعالی، بی توجهی، مشکل در پردازش اطلاعات و افزایش وزن می شوند. در دراز مدت، محرومیت مزمن از خواب، افراد را در برابر مشکلات جسمانی آسیب پذیر می کند.

خواب آلودگی در طول روز می تواند اثرات جدی بر عملکرد تحصیلی و کار فرد داشته باشد. حملات ناگهانی خواب آلودگی هنگام رانندگی یا انجام سایر فعالیت هایی که نیاز به تمرکز دارند نیز ممکن است خطرناک باشد. خوب نخوابیدن در شب می تواند باعث احساس خستگی در روز شود. افراد مبتلا به کم خوابی مرتبط با ADHD ممکن است احساس بد خلقی، تحریک پذیری، بی قراری یا خستگی داشته باشند که گاهی اوقات، این علائم با یک اختلال خلقی اشتباه می شود.

عوارض جانبی مصرف داروهای بیش فعالی

داروهای مخصوص درمان اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی می‌توانند کوتاه اثر (4ـ 6 ساعت) یا طولانی اثر (6ـ 12 ساعت) باشند ـ پزشک باید مقدار و روش مصرف هر یک از این دو نوع دارو را تعیین کند.هرچه دارو طولانی اثرتر باشد، عوارض جانبی آن، به خصوص در ارتباط با مشکلات خواب و اشتها بیشتر است. بااین حال محرک‌های طولانی‌اثر غالباً به کوتاه اثر ترجیح داده می‌شود، چرا که دفعات مصرف داروهای طولانی‌اثر کمتر است ـ یعنی بیمار موارد کمتری را باید به خاطر بسپارد و به همین دلیل بیمار نوسانات خلقی کمتری را در طول روز تجربه می‌کند.

به گفته کارشناسان بهتر است برای اثر بخشی دارو های بیش فعالی، اواخر بعد از ظهر و اوایل غروب آن ها مصرف نشوند تا کودکان مشکلات مرتبط با خواب را کمتر بروز دهند.

به طور کلی درباره تجویز و مصرف هر گونه دارو نخست باید نظر پزشک معالج را جویا شد و در صورت مشاهده عوارض آن ها بر خواب کودک، این نتیجه به پزشک گزارش شده تا بررسی بیشتری را انجام داده و در صورت لزوم دارو ها تغییر دهد.

اختلالات خواب شایع در افراد بیش فعال

اختلالات تنفس در خواب

اختلال تنفس در خواب، از جمله خروپف و آپنه خواب، تا یک سوم از بیماران مبتلا به ADHD را درگیر می کند. این اختلالات منجر به خواب بی کیفیت و خواب آلودگی در طول روز می شوند و اغلب علائم مشابه بیش فعالی و نقص توجه ایجاد می کنند

اختلال خواب ریتم شبانه روزی

اکثر افراد مبتلا به ADHD، به ویژه نوجوانان، در هنگام عصر هوشیارتر هستند. این امر موجب می شود انجام تعهدات کاری یا تحصیلی در ابتدای روز دشوار شود

سندرم پاهای بی قرار

افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار (RLS) احساس گزگزی در پاها دارند که خوابیدن را دشوار می کند. سندرم پای بیقرار (یا انواع دیگر اختلالات دوره ای حرکت اندام) ممکن است در ۵۰ درصد از افراد مبتلا به ADHD رخ دهد. محققان معتقدند پای بی قرار ناشی از کمبود آهن و دوپامین است که در بروز ADHD نیز نقش دارد. سندرم پای بی قرار را می توان با مکمل های آهن یا داروهای دوپامینرژیک درمان کرد.

تشخیص اختلال خواب کودکان بیش فعال

تشخیص اختلال خواب کودکان بیش فعال در مرحله ی اول توسط والدین تشخیص داده می شود سپس با مراجعه متخصص اختلال به طور دقیق مورد بررسی قرار می گیرد و سپس درمان اغاز میشود . تشخیص این نوع اختلال نیاز به جلسات متعدد مشاوره دارد تا بتوان دلیل اصلی را پیدا کرد و براساس آن درمان مناسب را در نظر گرفت . تشخیص و درمان این اختلال بسیار در زندگی و شرایط کودک و والدین موثر است زیرا با درمان این نوع اختلال آرامش به خانواده بازمی گردد چراکه کودکانی که هم دچار بیش فعالی هستند هم از اختلال بی خوابی رنج می برند در تمام شبانه روز درگیر این اختلال هستند درنتیجه والدین نیز از لحاظ روحی و جسمی بسیار خسته می شوند .

البته باید به یاد داشت که همیشه وجود این قبیل مشکلات جای نگرانی ندارد به طوری که در روند رشدی بسیاری از کودکان نرمال نیز قابل مشاهده است. پاسخ به سوالات زیر به تشخیص بهتر وجود این اختلالات در کودک کمک می کند.

1. بیداری: کودک با بیداری های مکرر در طی شب مواجهه است؟

2. نظم در خواب رفتن: در تقویم خواب کودک، بی نظمی مشهود است؟ تفاوتی در میزان خواب کودک در طی هفته یا تعطیلات آخر هفته وجود دارد؟

3. خروپف: کودک در زمان خواب، مشکلات تنفسی مانند خروپف نشان می دهد.پ

4. مشکل در خوابیدن: آیا کودک در مقابل خوابیدن و ورود به تخت خواب مقاومت می کند؟

5. بی حالی در طی روز: آیا کودک در زمان انجام امور روزمره به دلیل بی حالی و کسالت تمرکز کافی ندارد؟ می تواند صبح به راحتی از خواب بیدار شود؟

درمان اختلال خواب در افراد بیش فعال

مصرف رژیم غذایی مناسب

مصرف رژیم غذایی مناسب از دیگر موارد موثر بر کیفیت خواب کودکان بیش فعال محسوب می شود به همین منظور بهتر است غذا های سنگین و پر حجم قبل از خواب در اختیار کودک قرار نگیرند. مصرف کافئین، مواد غذایی شیرین، قهوه و چای نیز اثر مشابهی بر افزایش اختلالات خواب دارد.

ورزش

حضور کودکان بیش فعال در فعالیت های ورزشی سبب شده که انرژی زیاد آنان، تخلیه شده که نتیجه آن بهبود اختلالات خواب و آرامش بیشتر است. کارشناسان توصیه می کنند که در برنامه روزانه آنان ورزش های سبک مانند قدم زدن، پریدن و بازی های سبک گنجانده شود تا خواب راحتری تجربه کنند اما بهتر است از انجام فعالیت های شدید ورزشی چند ساعت قبل از خواب پرهیز شود زیرا اختلالات خواب را تشدید می کنند.

 بهداشت خواب

از دیگر اقدامات لازم برای بهبود مشکلات خواب کودکان بیش فعال، توجه به زمان خواب رفتن کودک و زمان بیداری او است. هم چنین نیاز است اتاق خواب کودک از نظر تاریکی، ساکت بودن و دمای محیط بررسی شده تا کودک خواب بهتری تجربه نماید. به همین منظور بهتر است از فعالیت هایی مانند تماشای تلوزیون و انجام بازی های کامپیوتری قبل از خواب به ویژه در زمان ورود به تخت خواب اجتناب شود.

فراهم کردن شرایط مناسب برای خواب آرام

فراهم کردن شرایط خواب به منزله شرطی شدن ذهن جهت خواب آرام است از جمله می توان به مسواک زدن، لباس خواب و... اشاره کرد در صورتی که چنین فعالیت هایی به حالت برنامه و عادت روتین در آید می توان نتیجه آن را در بهبود اختلالات خواب مشاهده کرد.

تلویزیون و بازی های ویدیویی یا کامپیوتری، انرژی کودکان را بالا می برند. پس قبل از رفتن به رختخواب، تلویزیون و کامپیوتر را خاموش کنید.

تهیه وسایل آرامش دهنده

بسیاری از کودکان وابستگی زیادی به والدین دارند و تمایل دارند در زمان خواب نیز کنار آن ها باشند. برای کاهش این وابستگی تهیه وسایلی مانند رو انداز و یا یک وسیله خاص در اتاق خواب که آرامش دهنده است پیشنهاد می شود.

 تعریف و تشویق کودک

یکی از راه های موثر بر کنترل اختلالات خواب، تعریف و تمجید از رفتار کودک است. به همین منظور در صورتی که کودک کمتر چنین مشکلی را بروز کرد می توان از او تعریف کرد.

اختصاص یک اتاق جهت خواب

برای اینکه کودک خواب بهتری تجربه کند پیشنهاد می شود که یک اتاق را برای خواب اختصاص داده و از قرار دادن اسباب بازی ها، وسایل الکترونیک مانند تلوزیون، کامپیوتر و... بپرهیزند که اختلالات خواب را افزایش می دهند. هم چنین والدین نباید اجازه دهند که در زمان ورود به رخت خواب کودک وسایل بازی همراه خود ببرد.

 درمان بیماری ها

در موارد بسیاری اختلالات خواب کودکان بیش فعال مانند خر خر کردن، آپنه خواب و... به دلیل وجود بیماری هایی مانند آلرژی، آسم و... است که حتما باید نخست این مشکل رفع شوند.

تهیه تقویم خواب کودک

بهتر است والدین برای مشخص شدن مشکلات خواب ناشی از اختلال بیش فعالی، به طور جزئی آن ها را ذکر کرده و هم چنین نحوه رفتار و علائم کودک در طی روز بعد ثبت گردد. برای اطلاع بیشتر والدین به چند مورد که در این تقویم نیاز است ذکر شود، اشاره می گردد:

1. تعداد دفعات بیداری کودک در طی شب

2. عوامل موثر بر بیداری

3. میزان تحریک پذیری در روز بعد (از ۱ تا ۵ نمره نوشته شود)

4. لیست مواد غذایی، نوشیدنی ها و فعالیت های قبل از خواب کودک

5. ساعت بیداری کودک از خواب

6. ساعت ورود کودک به تخت کودک

7. ساعت به خواب رفتن کودک

8. میزان کسالت، بی حالی و خواب آلودگی کودک در طی روز بعد (از ۱ تا ۵ نمره نوشته شود)

9. سطح تمرکز و توجه کودک در محیط مدرسه (از ۱ تا ۵ نمره نوشته شود)

10. تهیه این تقویم موجب ارزیابی بهتر مشکلات خواب و شناسایی و درک بهتر آن می شود.

آیا خر و پف کردن با بیش فعالی در ارتباط است؟

لوزه ها و آدنوئید بزرگ باعث مسدود شدن نسبی مسیر هوا در طول شب می شود. این امر باعث خرخر کردن و خواب نامناسب در طول شب می شود. خواب نامناسب نیز منجر به مشکلات توجه در روز بعد می شود.

آیا سندروم پای بیقرار با ADHD در ارتباط است؟

بررسی ها نشان می دهند که نوعی ارتباط بین اختلال خواب و ADHD و سندروم پای بیقرار وجود دارد. در سندروم پای بیقرار نوعی احساس خزیدگی در پاها و گاهی در دست ها وجود دارد. این احساس باعث حرکت ناگهانی دست ها یا پاها می شود. سندروم پای بیقرار باعث مختل شدن خواب شب و خواب آلودگی روز می شود.

افراد مبتلا به سندروم پای بیقرار و دیگر اختلالات خواب در طول روز احساس بی توجهی، بدخلقی و بیش فعالی می کنند – که همه اینها علائم ADHD هستند. برخی محققان معتقدند که افراد مبتلا به سندروم پای بیقرار و برخی افراد مبتلا به ADHD دارای یک مشکل مشترک مربوط به ماده شیمیایی در مغز هستند که دوپامین نامیده می شود. با این حال تمام کودکان مبتلا به ADHD دچار سندروم پای بیقرار نیستند.

سوالات متداول

روش هایی برای بهتر خوابیدن کودکان بیش فعال ؟

 یکی از روش های کارآمد برای خوابیدن کودکان بیش فعال آموزش مهارت های به خواب رفتن است . از دیگر راه های بهتر خوابیدن کودکان بیش فعال می توان به تعیین ساعت خواب ،رژیم غذایی مناسب ،تهیه تقویم خواب و .... اشاره کرد

بیش فعالی کودکان با کم خوابی کودک ارتباط دارد ؟

 همانطور که در متن گفته شد بیش فعالی و بی خوابی در کودک رابطه ی پیچیده ای دارد به طوری که هردو یکدیگر را ساپرت می کنند . درنتیجه بیش فعالی موجبات بی خوابی کودک را فراهم می کند و بی خوابی بیش فعالی کودک را تشدید می کند .

مشکلات خواب کودکان بیش فعال چیست ؟

 این کودکان قادر به خوابیدن مانند کودکان معمولی نیستند و به سختی به خواب می روند . مشکلات بی خوابی کودکان بیش فعال به دلایل مختلفی به وجود می آید که باید منشاء آن را مورد بررسی قرار داد . اغلب منشاء این اختلال به دلیل داشتن پاهای بی قرار ، خر خر کردن در خواب و یا کابوس های شبانه است که هر کدام نیاز به درمان خاص خود دارد .

سخن اخر

کودکان بیش فعال ممکن است با اختلالات خواب مواجه شوند که هم خود کودک را مضطرب و ناارام میکند و هم به خانواده او استرس زیادی وارد میکند.این اختلالات میتواد دلایل زیاد و متنوعی داشته باشند که توسط درمانگر تشخیص و نسبت به درمان و بهبود انها اقدام میشود.در صورت مشاهده چنین علایمی در کودک خود به درمانگر متخصص مراجعه کنید تا روند درمان کودک هرچه سریع تر شروع شود.

با ارزوی بهبود تمامی بیماران 

ملیکا بخشی